Waar ligt eigenlijk het middelpunt van Nederland? Wat heeft dit eigenlijk te maken met verborgen geschiedenis? Om te beginnen met dat laatste, her en der kun je in Nederland monumenten vinden die claimen het middelpunt van Nederland te zijn. Of dit nu zogenaamde kalenderstenen zijn, stenen met ringen, plakkaten op de grond of bij een kerk, ze vertellen allemaal hun eigen verhaal. 

Dan de eigenlijke vraag: Waar ligt het middelpunt van Nederland?. Die vraag is lastiger te beantwoorden.

Cartografisch/kadastraal middelpunt

OLV-Kerk/Lange Jan in Amersfoort

Wanneer we gebruik maken van het Rijksdriehoeksnet, een systeem van triangulatie (Driehoeksmeting) door het kadaster, dan ligt het midden van Nederland bij de OLV-kerk in Amersfoort. Daar vinden we ook een teken in de grond gemetseld.  Het nulpunt van de Rijksdriehoeksmeting Kadaster. Toen Nederland nog opgemeten werd door het systeem van triangulatie, begon deze vanaf de OLV-kerk in Amersfoort. Vanaf die kerk was het makkelijk om andere punten in de omgeving vast te stellen. Het is dus niet heel vreemd dat het nulpunt exact daar ligt. Of, zoals wikipedia dat omschrijft: 

 

Triangulatievoorstel van Gemma Frisius uit 1533

Negentiende-eeuws triangulatienetwerk voor de triangulatie van Rijnland-Hessen

RD-coördinaten zijn een geprojecteerd, cartesisch coördinatenstelsel, met als eenheid de meter. De waarde van de x-coördinaat loopt van west naar oost, die van de y-coördinaat loopt van zuid naar noord. De projectie is hoekgetrouw (= Je kunt een rechte kompaskoers uitzetten) en bij benadering afstandsgetrouw (geen enkele kaart kan 100% afstandsgetrouw zijn, omdat alle kaarten een zekere mate van vervorming heeft)

Het centrale punt van het stelsel is de spits van de Onze Lieve Vrouwetoren ('Lange Jan') in Amersfoort. Daarom wordt ook wel gesproken van Amersfoortcoördinaten. Dit punt heeft de coördinaten x = 155 000 m, y = 463 000 m. Deze waarden zijn zodanig gekozen dat voor elk punt in heel Europees Nederland op land de x-coördinaat altijd tussen 0 en 280 km ligt en de y-coördinaat tussen 300 en 625 km. Alle coördinaten hebben dus een positieve waarde en de y-coördinaat is altijd groter dan de x-coördinaat. Hierdoor kan geen verwisseling optreden tussen de x- en de y-coördinaat. Ook ontstaat geen verwarring als ze in kilometers worden uitgedrukt zonder dit te vermelden.

[bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Rijksdriehoeksco%C3%B6rdinaten] 

Klaar! Maar iedereen weet dat het niet zo eenvoudig ligt.

Geometrisch middelpunt

Nederland is een land met grillige vormen, waar je niet eenvoudig het midden van kan bepalen. Er zijn meerdere manieren waarop je het middelpunt van Nederland kunt bepalen.

Je kunt kijken naar het geometrisch middelpunt. Echter, op die manier loop je weer tegen andere problemen aan. 

 

Trek je bijvoorbeeld een cirkel om het land, waarbij de uiterste punten de cirkel raken, dan ligt het centrum bij Eembrugge.

Gebruik je echter een rechthoek, dan ligt het midden in de Soesterduinen.

Trekken we een lijn van het meest westelijke punt (St. Anna ter Muiden in Zeeland) naar het meest oostelijke punt (Bad Nieuweschans) en een lijn van het meest noordelijke punt (Rottum) naar het meest zuidelijke punt (Kuttingen), dan komen we uit bij Oosteinde in Drenthe 

Fysisch geografisch middelpunt

Je kunt ook kijken naar het fysisch geografische middelpunt. Daarbij kijk je naar de verdeling van de landmassa. De 12-mijlszone wordt hierin niet meegenomen. Ook daar loop je weer tegen allerlei problemen aan. 

 

Kijken we naar het zwaartepunt van de droge massa, dan ligt het midden weer bij Putten. Op die plek vinden we ook een steen met een ring eraan. Als we ook het water mee tellen, dan komen we uit bij Zeewolde. Het lastige hieraan is, dat de Wadden bij eb droogvallen. Daardoor verschuift dit punt continu. 

Het geografisch middelpunt of mediaanpunt vinden we in Lunteren op de Lindeboomberg. Op dit punt ligt er aan alle kanten evenveel land op alle windstreken vóór de drooglegging van de IJsselmeerpolders. Daar vinden we een steen met de tekst: Middelpunt van Nederland. Overigens zou uit herberekening blijken dat het daadwerkelijke punt 10 kilometer meer noordoostwaarts zou liggen.

Het Koninkrijk der Nederlanden

Dan hebben we nog een laatste probleem. Al deze middelpunten zijn gebaseerd op Europees Nederland. Nu heeft Nederland de situatie dat Europees Nederland iets anders is dan Nederland op continent Europa. Het Koninkrijk der Nederlanden is namelijk wat anders dan Nederland. Het Koninkrijk der Nederlanden zit nogal ingewikkeld in elkaar.

  • Nederland in Europa is het gebied waar wij meestal over spreken als we het over Nederland hebben.
  •  Caribisch Nederland genoemd wordt  bestaat uit Bonaire, Sint Eusthasius en Saba. Dit zijn gemeente binnen Nederland, maar liggen niet in Europa.
  • Het Koninkrijk der Nederland bestaat uit Nederland, Caribisch Nederland en de eilanden Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

Als we het naar het middelpunt van het Koninkrijk der Nederland kijken, dan moeten we deze gebieden dus ook meetellen. Dan ligt het middelpunt 150 kilometer ten noorden van Flores op de Azoren!

Zijn we er dan eindelijk? Zo zijn er verschillende factoren die er voor zorgen dat deze punten veranderen. Denk alleen al aan de landwinning. Nederland is een land dat continu strijd tegen water. Zo is het geografisch middelpunt destijds bepaald op basis van de Zuiderzee, dus zonder de IJsselmeerpolders.  Ook veranderd de Waddenzee continu door haar getijdenwerking. De Waddeneilanden 'wandelen' momenteel naar het oosten, terwijl het eiland Noorderhaaks, bij Razende Bol tussen Den-Helder en Texel, aan het groeien is. 

Ook zijn er steeds weer grenswijzigingen geweest. Denk aan de tijdelijke annexatie van Duits grondgebied door Nederland tussen 1949 en 1963, waardoor Nederland uiteindelijk slechts één vierkante kilometer grond erbij kreeg of het toetreden van de Caribisch Nederland tot Nederland.